Zo herken je de
burn-out symptomen
bij uw medewerkers

Voor organisaties is het essentieel om medewerkers met een groot burn-outrisico tijdig te herkennen, de organisatie bewuster te maken van het risico van langdurige stress en stressbronnen zoveel mogelijk te elimineren.

Medewerkers die op een burn-out afstevenen klagen vaak over vermoeidheid. Het gaat daarbij niet alleen om fysieke uitputting, maar ook om psychologische vermoeidheid. Mensen voelen zich ‘leeg’, of hebben het gevoel ‘op’ te zijn.

Wanneer een medewerker burned-out raakt, gaat daar meestal een periode aan vooraf met veel kortdurend verzuim. Het kan ook zijn dat mensen in deze aanloopfase, ondanks hun fysieke klachten, toch gewoon doorwerken. Medewerkers kunnen lijden onder een verlaagde weerstand, hoofd-, rug-, nek- of spierpijn, maag- of darmklachten, hartkloppingen of een verhoogde bloeddruk. Iemand die dreigt te bezwijken door langdurige overbelasting, begint vaak plotseling slechter te presteren. Hij of zij gaat foutjes maken die je niet van de persoon gewend bent. Ook ontstaat een verminderde flexibiliteit.

Wanneer medewerkers opeens eerder op het werk verschijnen, langer doorwerken of pauzes overslaan, dan moet er bij de leidinggevende een alarmbelletje afgaan. Ook opeens veel minder gaan werken kan een voorbode van een burn-out zijn. Net als meer naar buiten gaan om te roken, meer drinken, meer snoepen of juist minder eten.

Wanneer een medewerker opeens cynisch, onverschillig of afstandelijk reageert, terwijl dat vroeger nooit zo was, kan dit wijzen op een dreigende burn-out. Ook kunnen medewerkers met een groot burn-outrisico zich veel minder betrokken voelen bij hun organisatie.

Een ander signaal van een dreigende burn-out is emotioneel controleverlies. De medewerker lijdt onder oncontroleerbare huilbuien, paniek- of woedeaanvallen en heeft een verlaagde tolerantiegrens. Wanneer het zelfvertrouwen van een medewerker zonder duidelijke aanleiding instort, kan dat eveneens een voorbode van burn-out zijn. 

Mensen met een dreigende burn-out hebben daarnaast vaak een depressieve stemming. Die komt niet voort uit een echte depressie, maar is het gevolg van het controleverlies dat ze ervaren over hun situatie, hun lichaam, hun emoties en hun geheugen. 

Leidinggevenden en HRM-adviseurs spelen een essentiële rol in het herkennen van burn-out-verschijnselen. Als zij alert zijn op een aantal vroege symptomen van deze frequente oorzaak van ziekteverzuim, en zich bovendien bewust zijn van het verhoogde risico op burn-out dat sommige medewerkers onder omstandigheden lopen, kunnen zij veel leed helpen voorkomen.

Inleiding

Het aantal mensen met stress- en burn-outklachten groeit angstaanjagend. Zo becijferde het CBS dat van alle werknemers van 15 tot 75 jaar bijna 15 procent stress-gerelateerde klachten heeft die kunnen leiden tot burn-out. Voor werkgevers is dit een grote bron van zorg. Medewerkers met een burn-out zijn vaak minimaal een half jaar uit de running. Hun afwezigheid betekent ook een extra belasting voor de rest van het team, dat vaak al overbelast is. 

Voor organisaties is het dus essentieel om medewerkers met een groot burn-outrisico tijdig te herkennen. Deze whitepaper somt de negen belangrijkste symptomen van een dreigende burn-out op. Daarbij is gebruik gemaakt van de expertise van arbeids- en organisatiepsycholoog Annita Rogier.

Dit is de eerste in een serie van drie artikelen over de preventie van burn-out. Dit eerste artikel gaat over het tijdig identificeren van medewerkers die een groot risico lopen om een burn-out te krijgen. Deel twee in deze serie gaat over het voorkomen van burn-outs door het inventariseren en zo veel mogelijk wegnemen van overbodige stressbronnen. Het derde artikel beschrijft hoe organisaties de draagkracht van medewerkers kunnen verhogen door hen te helpen bij het vinden van een goede balans tussen werk en privé.

Stress- en burn-outcoach Annita Rogier

Psycholoog Annita Rogier heeft bijna dertig jaar ervaring met het begeleiden van mensen met stress- en burn-outklachten. Daarnaast leidde ze honderden stress- en burn-outcoaches op in Nederland en België. Ook adviseert ze organisaties over het verlagen van werkdruk, managementontwikkeling, loopbaanontwikkeling, duurzame inzetbaarheid en bevlogenheid. Annita Rogier is voorzitter van de Vereniging van Erkende Stress en Burn-outcoaches (VESB). Ze schreef het Handboek coachen bij stress en burn-out.

Stress en burn-out

Stress is een normale en gezonde reactie op een spannende situatie. “Je lichaam past zich aan zodat je snel en alert kunt reageren, door te vechten of te vluchten”, zegt Rogier. “Zo krijg je bijvoorbeeld een hogere hartslag, snellere ademhaling, gespannen spieren en een verhoogde zweetproductie.” 

Burn-out treedt pas op na langdurige, vaak jarenlange roofbouw op het lichaam als gevolg van continue stress. Volgens Rogier hebben mensen in de huidige maatschappij veel stresspieken achter elkaar en komen ze tussentijds amper tot rust. “Als stress heel lang aanhoudt – zonder dat iemand tijd neemt om te herstellen - dan is het helemaal geen onschuldig mechanisme meer. Als je alleen maar op het gaspedaal drukt en nooit op de rem, dan heeft je lichaam geen tijd meer voor natuurlijke reparatieprocessen. Daardoor ontstaat na verloop van tijd niet alleen ernstige uitputting, maar ook slijtage aan het lichaam.”

Vaak negeren medewerkers de waarschuwingen die hun lichaam geeft. “Ze nemen een pijnstiller tegen hun spanningsklachten en gaan dapper door met hun verplichtingen. Het lichaam zal zich dan aan het langdurig verhoogde stressniveau aanpassen, onder andere door meer cortisol aan te maken. Daardoor kun je langer doorgaan en voel je de pijn en andere stressklachten minder. Dat klinkt prettig, maar je lichaam kan dit verhoogde niveau niet oneindig lang aan. Je stort plotseling in: een burn-out is dan een feit.”

Wat is het verschil tussen overspannenheid en burn-out?

Aan overspannenheid gaat een kortere periode van overbelasting vooraf dan bij burn-out. Ook zijn de klachten vaak wat minder heftig. Als de oorzaak van de spanning weggenomen wordt, gaat het herstel bovendien relatief snel. Meestal is een overspannen medewerker binnen zes weken tot drie maanden weer aan het werk. Bij burn-out moet rekening gehouden worden met een herstelperiode van minimaal drie maanden.

Symptoom 5: Gedragsverandering

Wanneer medewerkers opeens eerder op het werk verschijnen, langer doorwerken of pauzes overslaan, dan moet er bij de leidinggevende een alarmbelletje afgaan. Ook opeens veel minder gaan werken kan overigens een voorbode van een burn-out zijn. Net als meer naar buiten gaan om te roken, meer drinken, meer snoepen of juist minder eten.

Rogier: “Mensen die afstevenen op een burn-out doen vaak nog een laatste poging om grip op de situatie te krijgen. Ze vragen bijvoorbeeld hun leidinggevende om minder werk.” Maar wanneer die zegt dat de situatie tijdelijk is en er niemand is om taken over te nemen, zal de overbelaste medewerker in veel gevallen het eigen gedrag aanpassen. Hij of zij begint dan bijvoorbeeld extreem lange werkdagen te maken en slaat pauzes over.

Omdat deze strategie niet vol te houden is, gaat het vervolgens snel bergafwaarts. “Ondanks de lange werkdagen schiet het werk toch niet op, bijvoorbeeld omdat de persoon na tien keer lezen een tekst nog niet begrijpt. Vervolgens gaat de persoon nog meer piekeren. Er ontstaat een neerwaartse spiraal.”

Een ander teken van een dreigende burn-out is ‘terugtrek-gedrag’. Rogier: “Vaak zie je dat de mensen die hun pauzes en sociale steun het meeste nodig hebben, zich juist opsluiten achter hun beeldscherm en niet meedoen aan sociale activiteiten. Ook tijdens de vrijdagmiddagborrel proberen deze mensen fanatiek door te werken en blijven met rood doorlopen ogen achter hun scherm plakken. Meestal vinden ze zelf dan dat ze heel slim bezig zijn.”

Symptoom 6: Lagere betrokkenheid bij het werk en de organisatie

Wanneer een medewerker opeens cynisch, onverschillig of afstandelijk reageert, terwijl dat vroeger nooit zo was, kan dit wijzen op een dreigende burn-out. “Medewerkers in de gevarenzone kunnen zich nog maar moeizaam op hun werk concentreren en zijn ook hun emoties niet meer altijd de baas”, zegt Rogier. “Dat controleverlies in combinatie met een groot gevoel van uitputting zorgt voor een zelf beschermingsreactie: de overbelaste persoon neemt mentaal afstand tot de bron van uitputting. In dit geval is dat het werk. Maar in de verpleging kan dat net zo goed ook zijn: de patiënt. Eén van de personen die ik gecoacht heb was onderwijzer. Hij had altijd met veel plezier voor de klas gestaan, maar zei nu dingen als: ‘ik ga niet terug naar die monsters’. Dan had hij het over kinderen van acht jaar. Ook zijn lichaam vertoonde zo’n sterke fysieke afweerreactie, dat als hij minder dan een halve kilometer in de buurt van de school kwam, hij letterlijk moest braken. Dat geeft wel aan hoe sterk de gevoelens van weerzin kunnen zijn bij iemand met burn-out.” 

Die afkeer zorgt er ook voor dat medewerkers met een groot burn-outrisico zich veel minder betrokken voelen bij hun organisatie. “Opeens hebben ze het niet meer over ‘wij van bedrijf x’, maar over ‘zij op de 4e etage hebben weer iets stoms bedacht’”, zegt Rogier. Deze lage betrokkenheid kan ook blijken doordat medewerkers opeens de kantjes ervan af lopen. “Eerst bereidden ze zich altijd tot in de puntjes voor op een vergadering of presentatie, en dan opeens krijgen ze juist een ‘laat maar waaien’-mentaliteit.” Ook vaak te laat komen en vroeg weg gaan, bij iemand van wie je dat niet gewend bent, kan een teken zijn van een dreigende burn-out. 

Dit proces van afstand nemen kan zo groot worden, dat mensen die net in een burn-out terecht zijn gekomen in eerste instantie zeggen: ik wil niet meer terug. “Of dat op termijn ook zo is, kun je moeilijk voorspellen. Een laag gevoel van betrokkenheid is immers één van de kenmerken van een burn-out. Dus zo’n uitspraak kan net zo goed een stressverschijnsel zijn. In de praktijk zie je dat mensen na een burn-out vaak toch weer naar hun werk teruggaan, al is het soms met een aangepast takenpakket of op een andere afdeling.”

Symptoom 7: Woede, verdriet en paniekaanvallen

Een ander signaal van een dreigende burn-out is emotioneel controleverlies. Iemand reageert opvallend angstig, verdrietig of boos. Rogier: “Deze medewerkers kunnen gejaagd, rusteloos, ongeduldig of kortaf overkomen. Ze kunnen onverwacht emotioneel reageren, bijvoorbeeld met een oncontroleerbare huilbui, paniek- of woedeaanval. Veel mensen die ik coach zeggen dingen als: een collega maakte een opmerking maakte over iets wat ik fout heb gedaan en toen moest ik zo ontzettend huilen, zelfs al wilde ik dat helemaal niet.” 

Medewerkers met een hoog risico op burn-out zijn vaak te herkennen aan een verlaagde tolerantiegrens. “Normaal hebben mensen een soort talent om met tegenslagen om te gaan. Bij kleine frustraties zucht je een keer, maar je gaat wel door. Terwijl als mensen met overspannenheid of burn-out te maken krijgen met een tegenvaller in hun planning, ze totaal kunnen flippen. De aanleiding daarvoor kan heel klein zijn: er belt onverwacht een klant met een nieuw verzoek, of een collega wordt ziek. Iemand met een dreigende burn-out kan daar niet meer flexibel op reageren. Die wordt enorm gefrustreerd, verdrietig, ongeduldig of boos.”

Als de directie tot een koerswijziging besluit, probeer de negatieve gevolgen daarvan voor medewerkers dan zo veel mogelijk te beperken. “Om welke wijziging het ook gaat, een dienend leider moet die vertalen naar maatregelen die voor medewerkers acceptabel zijn. Misschien zullen ze daar niet altijd blij zijn, misschien maken ze dat medewerkers een zware periode tegemoet gaan, maar ze moeten er uiteindelijk mee kunnen leven.”

Symptoom 8: Plotselinge onzekerheid

Wanneer het zelfvertrouwen van een medewerker zonder duidelijke aanleiding instort, kan dat een voorbode van burn-out zijn. Rogier: “Hij of zij wordt dan opeens onzeker over een taak die hij of zij al heel lang prima uitvoert. Hij of zij zegt opeens: ik kan dat niet.” Dat plotselinge afgenomen zelfvertrouwen kan ook blijken doordat iemand opeens veel meer bevestiging nodig heeft, of geen initiatief meer neemt om iets nieuws te proberen.

Symptoom 9: Depressieve klachten

Mensen met een dreigende burn-out kunnen daarnaast depressieve klachten ontwikkelen. “Deze medewerkers reageren lusteloos op werkgerelateerde zaken”, zegt Rogier. “Hun normale enthousiasme is weg. Het lichtje lijkt uit hun ogen verdwenen.” Deze somberte gaat gepaard met gedachten zoals ‘ik zit vast’, ‘er verandert toch nooit iets’ of ‘het is allemaal mijn schuld’. 

Volgens Rogier gaat het hierbij niet om een echte depressie. “Dat komt doordat de sombere stemming een duidelijke oorzaak heeft: deze wordt veroorzaakt door het controleverlies dat mensen met burn-out ervaren, over hun lichaam, hun emoties en hun geheugen. Dat geeft een heel machteloos gevoel. Een ander kenmerkend verschil met een echte depressie is dat mensen nog wel kunnen genieten van privézaken zoals iets leuks ondernemen met de kinderen of een wandeling in de natuur.”

Conclusie